Lễ cấp sắc và cúng Bàn Vương - nghi lễ không thể thiếu trong vòng đời mỗi người dân tộc Dao. Nghi lễ này hiện vẫn là nét bản sắc văn hóa dân tộc độc đáo ở vùng cao Bản Hồ (SaPa).
Theo
quan niệm của người Dao, đàn ông nếu chưa trải qua lễ cấp sắc thì không coi là
người trưởng thành. Người đã qua cấp sắc sẽ được tham gia vào các công việc hệ
trọng của thôn, bản, được giúp việc cho thầy cúng, nếu biết chữ Nôm Dao, biết
cúng thì được cúng bái. Người Dao còn cho rằng, có trải qua lễ cấp sắc mới biết
lẽ phải, trái ở đời, mới đích thực là con cháu Bàn Vương, khi chết hồn mới được
đoàn tụ với tổ tiên. Lễ cấp sắc của người Dao đỏ ở xã Bản Hồ (Sa Pa), có nhiều
cấp bậc. Mỗi cấp bậc phản ánh một trình độ khác nhau của các trò được cấp sắc,
cấp sắc 3 đèn là thầy nhỏ nhất, cấp sắc 7 đèn làm thầy vừa phải, cấp sắc 12 đèn
là cấp sắc cao nhất trong cấp độ làm thầy. Trong quá trình cấp sắc 12 đèn của
người Dao đỏ, các thầy chính (có 3 thầy) sẽ cấp giao thêm quân âm binh cho các
trò nam từ 120 quân âm binh, lên thành 180 quân âm binh, để các trò sau này đi
đâu, làm gì không phải sợ vì có quyền điều hành binh mã.
Tuy
nhiên, giữa các dòng họ người Dao đỏ xã Bản Hồ cũng có những tập quán, những
quy định riêng, vì thế không phải tất cả các họ người Dao đỏ ở đây cũng phải
cấp sắc 12 đèn như họ Phàn (tức là họ Bàn - họ tổ của người Dao).
Để
tổ chức cấp sắc 12 đèn, gia chủ phải tìm chọn thầy rất kỹ. Người hành lễ phải
đủ 13 thầy, là thầy cúng cao tay, gia đình có đức đạo, con cái đề huề, các thầy
am hiểu tường thông gốc rễ của lễ cấp sắc, biết tổ chức các bước trong buổi lễ.
Ngày tháng cấp sắc phải được tìm chọn cẩn thận, làm sao cho ngày đó không phải
là ngày đại kỵ hay kiêng của các họ cùng được cấp sắc lần này. Thời gian tiến
hành lễ cấp sắc kéo dài 7 ngày. Một tuần trước khi làm lễ, người được cấp sắc
phải ăn đồ ăn không có mỡ, phải kiêng sát sinh và không được quan hệ nam nữ,
tránh gây xô xát với người khác. Gia chủ còn phải mời một người đầu bếp có kinh
nghiệm nấu ăn để lựa chọn từng loại thức ăn riêng cho người thụ lễ, thầy cúng,
khách và một người đầu chiếu biết cách sắp xếp vị trí ngồi hành lễ. Thầy cấp
sắc 12 đèn là thầy đã trải qua quá trình thụ lễ 12 đèn, khi đó mới đủ trình độ
để cấp sắc cho các trò. Người được cấp sắc phải trải qua một quá trình tự học,
rèn luyện và tu dưỡng đạo đức, họ phải học thông thạo các nghi lễ kiêng kỵ, các
nghi thức, thủ tục hành lễ cũng như các bài cúng ghi trong sách Nôm Dao.
Sau
phần lễ là phần hội, nhiều điệu múa cổ truyền dân gian được trình diễn với sự
tham gia của đông đủ người dân trong bản, thể hiện sự tự do hòa nhịp với các
nhạc cụ thanh la, não bạt, trống, chuông lắc... với nhiều chủ đề khác nhau về
lịch sử, cuộc sống sinh hoạt hằng ngày, diễn tả về việc làm nương, tra hạt, làm
nhà... Kết thúc lễ cấp sắc, thầy sẽ làm lễ tạ ơn tổ tiên, sư phụ đã ủng hộ các
thầy làm lễ cấp sắc đạt kết quả tốt, đồng thời lấy bánh trong buổi lễ cấp sắc
cho mọi người cùng ăn, thưởng thức, chia vui với người được cấp sắc. Từ đây,
chàng trai thụ lễ cấp sắc 12 đèn đã được coi như một người đàn ông trưởng thành
hoàn toàn về thể chất cũng như tâm linh.
Lễ
cấp sắc của người Dao đậm giá trị nhân văn, được thể hiện ở các điều giáo huấn
ghi trong sắc cấp cho người thụ lễ, tuyệt đối kỵ làm việc ác, điều xấu. Chính
vì thế, nghi lễ linh thiêng đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc này cần phải được
gìn giữ và phát huy./.