Ý Tý là xã vùng cao nằm ở cực Tây của huyện Bát Xát,
cao trên 2.000 mét, quanh năm sương mù bao phủ. Những ngày đẹp trời thường có
mây luồn khiến phong cảnh nơi đây hút hồn người.
Ngày
trước Ý Tý là nơi "khỉ ho cò gáy". Nói đi Ý Tý, ai cũng ngại. Chuyện
kể, có đôi trai gái yêu nhau, cô gái thách thức: "Bao giờ Ý Tý có kem/ Bát
Xát có điện thì em lấy chồng". Chàng trai liền ứng khẩu: "Sợ rằng cải
chửa ra ngồng/ Thì em con bế con bồng trên tay!". Nhưng bây giờ thì Ý Tý
đã có điện lưới quốc gia về tận từng nhà dân, phủ sóng điện thoại di động và có
cả internet, nháy mắt biết tin cả toàn cầu.
Con
đường gần nhất từ thành phố Lào Cai lên Ý Tý là qua thị trấn huyện lỵ Bát Xát,
các xã Bản Vược, Mường Vi, Bản Xèo, Mường Hum, Dền Sáng, Ý Tý, khoảng hơn bẩy
chục cây số. Nhưng bây giờ đường xuống cấp, không đi nổi. Đành phải vòng sang
phía Đông, theo đường vành đai biên giới, chạy dọc sông Hồng, xa hơn 30 cây
nhưng đường khá tốt, xe máy lao vù vù.
Trước
khi lên Ý Tý, tôi có một "mẹo vặt" là gọi cho Lưu Minh Hải, Trung tâm
Khí tượng thủy văn Lào Cai: "A lô, thời tiết Ý Tý mấy ngày nay thế
nào?". "Hôm nay mù tịt, không chụp được ảnh đâu. Chiều thứ ba anh
lên, nắng đẹp, sáng thứ tư có mây luồn đấy". Sáng thứ ba, trời vẫn xám
xịt, tôi và Huy Thức khăn gói quả mướp lên đường. Đi được trên bẩy mươi km thì
đến A Mú Sung, nhưng càng đi càng thấy sương khói mịt mù. Nơi đây có suối Lũng
Pô chảy từ cao nguyên Ý Tý sang, đổ dòng nước xanh vào sông Hồng đỏ lựng, tạo
ra một ngã ba ấn tượng giữa miền biên viễn. Bỗng nhớ câu thơ của Dương Soái:
"Nơi con sông Hồng chảy vào đất Việt". Đi khoảng 30 cây số nữa, vừa
chạm vào đất Ý Tý thì nắng bừng lên. Nắng xuyên xuống làm óng ả những đám mây
mù trên đường, xôn xao bên sườn núi, rực rỡ trên những tràn ruộng bậc thang.
Lâu
lắm mới có một đêm ngủ trong ngôi nhà tranh, vách nứa. Cô giáo trẻ trường mầm
non sang ngủ với bạn ở phòng bên để nhường phòng cho tôi và Huy Thức. Căn phòng
khoảng 12 mét vuông, có một giường mét hai, đệm dầy, 2 chăn Hàn Quốc. Trên bàn
làm việc có máy tính nối mạng hẳn hoi. Nhưng vách nứa nhiều chỗ hở hoác, phải
dán giấy báo cho kín. Quá nửa đêm tỉnh dậy, nghe tiếng gió thổi ù ù, gió vật
những tàu lá vào chái nhà nghe phành phạch. Thế là không ngủ được nữa. Tôi lẳng
lặng dậy ra ngoài trời. Vằng vặc một trời đầy trăng, sao. Những ngôi sao không
thèm nhấp nháy, còn trăng hai mốt khuyết một chút mà vẫn thừa ánh sáng đổ xuống
lũng mây như dát bạc. Mây trắng toát ém đầy thung lũng, chờ đến sáng sẽ ngoi
lên, rồi luồn đi khắp bản làng. Mây luồn là hiện tượng lý tưởng cho những tay
phó nháy.
Năm
giờ, Thịnh, giáo viên tiểu học và vợ anh, hiệu trưởng trường mầm non đã lục sục
dậy nấu canh bánh đa cho chúng tôi ăn để còn chuẩn bị vác máy lên phục ở sườn
đồi. Thịnh thấy tôi lò dò về, anh vội bật ngọn điện 200w ở hiên nhà làm sáng
choang cả một cái sân rộng. Chờ anh quay vào bếp, tôi tắt bụp. Thịnh ngơ ngác,
tưởng cháy cầu chì. Tôi liền giải thích: Cái này ở chỗ chúng tớ không thiếu,
chỉ thiếu ánh trăng dát bạc xuống thung lũng mây như thế kia...
Đêm
hôm gió là thế mà sáng ra lại lặng như tờ. Mây cứ nằm gan lì ở dưới thung. Hai
phó nháy kiên trì mai phục. Thỉnh thoảng cũng có đám mây đùn lên tràn vào bản
Hà Nhì, bản Dao, bản Mông. Nhưng thoắt cái, không nhanh tay thì chúng đã nuốt
gọn những ngôi nhà, trơ ra một màu trắng toát. Những lúc như thế chỉ còn cách
đứng ngây, tắc lưỡi như con thạch sùng. Tôi đã phải di chuyển vị trí mấy lần.
Lỉnh kỉnh túi, lỉnh kỉnh máy, lỉnh kỉnh chân... rồ ga trên những đoạn đường vừa
dốc vừa lủng cà lủng củng đá dăm. Cuối cùng thì cũng thu vào ống kính được vài
hình ảnh, những hình ảnh chẳng b