Người Mông cư trú trên khu vực cao nguyên Bắc Hà chủ yếu là
dòng Mông hoa, với đặc trưng dễ nhận thấy nhất là bộ váy áo phụ nữ rực rỡ hoa
văn gam màu nóng. Những dải hoa văn màu đỏ, vàng và xanh đan xen với nhau tạo
nên bộ trang phục nổi bật giữa núi rừng.
Cũng thật sự nổi bật và ngày càng phát huy vai trò hấp dẫn
du khách trong nước và quốc tế đến với Bắc Hà, là những nét văn hóa truyền
thống của người Mông nơi đây. Từ những nhịp khèn mê mị, những khúc tấu sáo đắm
say, điệu múa "sinh tiền" rộn ràng, đến sự nồng nàn của đặc sản rượu
ngô, hương vị đặc sắc của "thắng cố"... và người Mông đã dần chủ động
hòa nhịp trong sự phát triển của nền văn hóa du lịch hiện nay, với sự định
hướng, giúp đỡ rất hiệu quả của chính sách nhà nước và ngành văn hóa - thể thao
và du lịch.
Từ một điểm du
lịch sinh thái - văn hóa...
Tả Van Chư nằm bên sườn tả ngạn giữa hai dãy núi cao hai bên
bờ sông Chảy, một bên là Nàn Sín (thuộc huyện Si Ma Cai) và bên kia là dãy Cao
Sơn (thuộc huyện Mường Khương), nơi đây hầu hết là người Mông sinh sống. Cách
đây mấy năm, ngành văn hóa - thể thao và du lịch đã quyết định xây dựng Tả Van
Chư trở thành điểm du lịch sinh thái - văn hóa, bởi có 2 yếu tố chính: Có cộng
đồng người Mông cư trú tập trung, đậm vốn văn hóa dân gian, lưu giữ được nhiều
phong tục tập quán truyền thống; có cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, khá nguyên
sơ với khu rừng Nhù Cồ Ván xanh tươi bốn mùa. Từ năm 2009, Tả Van Chư đã được
quan tâm đầu tư làm con đường có chiều dài 8 km từ trung tâm xã đến điểm du
lịch sinh thái Hang Rồng trong khu rừng Nhù Cồ Ván, tạo điều kiện cho du khách
trong và ngoài nước ham mê khám phá. Người Mông trong khu vực đã được tuyên
truyền và tập huấn về làm du lịch cộng đồng, vì vậy, du khách tới đây được tiếp
đón nồng hậu, có thể liên hệ để địa phương bố trí nghỉ qua đêm với hình thức
homestay như ở khu du lịch Sa Pa. Nếu khách có nhu cầu, các gia đình sẽ tổ chức
sinh hoạt văn nghệ với những tiết mục truyền thống như dân ca, múa ô, múa
"sinh tiền", đàn môi, biểu diễn võ thuật cổ truyền... để du khách
thưởng thức và khám phá.
Khi đến với Bắc Hà, những đoàn khách quốc tế có thời gian du
ngoạn được giới thiệu về tour đi Tả Van Chư hầu hết đều thích thú đồng ý bởi sự
hấp dẫn của văn hóa Mông, trải nghiệm hình ảnh thực tế, mộc mạc chưa qua trau
chuốt. Hơn nữa, đi Tả Van Chư còn là đi bộ, leo núi, khám phá hang động, ngắm
cảnh, thả mình trong mây mù bềnh bồng. Một người dân ở đây vui vẻ cho biết:
"Đã có một số gia đình thu nhập ổn định từ homestay rồi đấy".
... đến làng
nghề Bản Phố nổi tiếng
Từ trung tâm huyện đi Bản Phố gần hơn đi Tả Van Chư rất
nhiều. Bản Phố cheo leo như mái nhà huyện lỵ, với những bản Mông thấp thoáng từ
lưng núi lên tới tận đỉnh núi. Hiện ở Bản Phố có 3 nghề thủ công truyền thống
vẫn miệt mài theo dòng chảy tháng năm, đó là nghề nấu rượu, nghề dệt may thổ
cẩm và nghề rèn đúc nông cụ. Giống như Tả Van Chư, xã Bản Phố hầu hết là người
Mông.
Nghề nấu rượu ở Bản Phố đã qua bao thăng trầm, nhưng vẫn bền
bỉ, âm thầm, bí quyết gia truyền được truyền đời từ các cụ cho đến con cháu.
Men rượu được tạo ra từ hạt hồng mi, giống hạt kê, chỉ mọc ở các chân ruộng
trên núi cao Bản Phố; nước dùng để nấu rượu cũng phải là nước mạch trong lành
hứng từ ruột núi; ngô hạt dùng nấu rượu phải được chọn lựa loại ngon và đều
hạt, qua quá trình luộc, ủ công phu và người trực tiếp đơm lò nấu rượu phải là
người có tính cẩn trọng, tốt bụng... thì sản phẩm mới nồng nàn thơm hương đặc trưng
rượu ngô Bản Phố. Hiện nay, nói tới đặc sản Bắc Hà, ai cũng nói tới rượu ngô
Bản Phố; sau rượu mới là mận Tam hoa...
Dệt may thổ cẩm của người Mông nói chung và người Mông ở Bản
Phố nói riêng vẫn là tự làm ra trang phục thiết yếu cho bản thân, gia đình.
Ngoài ra, mới trở thành sản phẩm hàng hóa. Cách đây chừng hơn chục năm, Hội Phụ
nữ xã đã tập hợp chị em người Mông lại làm thổ cẩm hàng hóa, bán ra thị trường
nhằm tạo nguồn thu, mở hướng phát triển kinh tế, khi đó, thổ cẩm mới chính thức
được coi là một nghề. Qua bàn tay khéo léo và chăm chỉ của chị em người Mông,
những dải hoa văn rực rỡ sắc màu hình thành, sản phẩm làm ra có thể là bộ váy
áo hoàn chỉnh, có thể là những chiếc túi du lịch, hoặc có thể chỉ là dải gấu
váy, dải hoa văn đính cánh tay... Thực sự đã tạo cho chị em người Mông Bản Phố
việc làm và thu nhập xứng đáng. Ngày chợ phiên, cả trung tâm thị trấn ngập tràn
sắc màu thổ cẩm người Mông hoa cao nguyên. Vào trong chợ, khu bán thổ cẩm cũng
tràn đầy sản phẩm từ bàn tay phụ nữ Mông vùng cao. Các khu trưng bày và bán thổ
cẩm luôn thu hút rất đông du khách trong và ngoài nước.
Nghề rèn, đúc nông cụ là một nét đặc trưng trong văn hóa
truyền thống của người Mông. Ở Bản Phố, hiện có 3 gia đình vẫn giữ được nghề
này. Ngày thường, họ chỉ nổi lửa khi có đặt hàng làm một số lưỡi cày, lưỡi
cuốc, rồi rèn dao, rìu... phục vụ bà con trong bản, ngày chợ, có nhà mang bộ
dụng cụ rút gọn xuống chợ, chỉ là cái bễ nhỏ, cái đe nhỏ, chiếc búa rèn xinh
xinh để nhận sửa chữa cày cuốc, dao kéo, có khi đánh lại cho bền, sắc hơn. Mỗi
phiên chợ, tất cả tiền thù lao thu được do sửa chữa nông cụ giúp bà con có thể
chỉ vài chục nghìn đồng, nhưng rất vui. Có mấy ai biết, nghề nông cụ gia truyền
này có lịch sử xa xưa.
Mới điểm qua hai địa bàn cư trú của người Mông, cũng thấy
được đó là những điểm nhấn rất ấn tượng trong bức tranh toàn cảnh của văn hóa
du lịch Bắc Hà. Trên cao nguyên này, còn có bản sắc văn hóa của 15 dân tộc anh
em khác, cùng cảnh sắc thiên nhiên, như núi non hùng vĩ, hệ thống sông, suối và
hang động, con người hồn hậu, mến khách, là nơi hội tụ đa dạng tài nguyên nhân
văn và tự nhiên, tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt.
